Chłopi – bohaterowie powieści

Charakterystyka Macieja Boryny

Przedstawiony został przez autora jako typowy kmieć żelazną ręką zarządzający zarówno swoim gospodarstwem jak i rodziną. Uosabia on tu wizję typowego ojca tej właśnie rodziny, patriarchę. W powieści uwypuklone zostają jego cechy i to zarówno te dobre jak gospodarność, zapobiegliwość czy pracowitość, jak i negatywne: pazerność i skąpstwo. Jest człowiekiem, który nie znosi marudzenia i lamentowania. Stąd, początkowo jego negatywny stosunek do Hanki. Dopiero poczynione obserwacje sprawiają, że zmienia zdanie i to jej powierza zarządzanie gospodarstwem. Pomimo, że jego cechami jest upartość i nieustępliwość, to w tym przypadku potrafił zmienić zdanie. Te jego cechy powodują, że dochodzi do sporów pomiędzy nim a synem Antkiem o ziemię i kowalem o posag żony tego ostatniego, córki Boryny.

Dzięki swojemu silnemu charakterowi i stateczności jest ogólnie szanowany i uważany za przywódcę gromady. Nie przeszkadza mu to z bezwzględnością i wyrachowaniem dbać o własne interesy. Przejawia się w tych poczynaniach jego egoizm. Żeby odnieść korzyść jest gotowy sprzymierzyć się przeciw gromadzie z dziedzicem i nie obchodzi go za bardzo los biedoty wiejskiej. Jednak jest w stanie przełamać własne słabości. Gdy trzeba, staje na czele gromady i nie oszczędza się w żaden sposób.

Pomimo tego, że na codzień nie okazuje uczuć, to kocha swoje dzieci. Jednak wymaga od nich najwięcej. Nie chce ustąpić Antkowi miejsca w domu i w gromadzie bojąc się stracić swoją pozycję. Jednak jest szczęśliwy gdy syn staje w jego obronie podczas walki o las. Nie szczędzi też pieniędzy, żeby wydobyć go z więzienia.

Jest też, poprzez swoją lekkomyślną decyzję ożenku z młodą Jagną, zdradzanym mężem. Znosi to spokojnie i kryje swoje nieszczęście. Nie chce być przedmiotem plotek wiejskich. Dopiero w chwili desperacji decyduje się na próbę popełnienia morderstwa, co na szczęście dla niego nie udaję się. W całej tej sytuacji nie stracił szacunku i uniknął śmieszności dzięki swoim cechom, godności, poczuciu własnej wartości i powadze z jaką podchodzi do życia.

Jego śmierć na polu ukazuje symbolicznie związek chłopa z ziemią, na której pracuje i do której trafia po śmierci.

Charakterystyka Antka Boryny

Od samego początku był on przeciwnikiem swojego ojca. Poprzez sytuację w jakiej się znalazł był człowiekiem zamkniętym w sobie ale mającym silny charakter. Jest też zawzięty i uparty, to cechy które odziedziczył po ojcu. Stale żyje w poczuciu krzywdy, narastającego buntu i żalu. Głównym powodem tego stanu rzeczy są jego relacje z ojcem. Chociaż nie jest już młody, ma żonę i dzieci to wciąż musi go o wszystko prosić. To ojciec jest bowiem gospodarzem. Prowadzi to do ciągłych kłótni i wzajemnych pretensji. Do tego wszystkiego dochodzą kwestie miłości, które przybierają wymiar greckiej tragedii i pogłębiają konflikt ojca i syna. Antek kocha Jagnę gwałtownie. Ta miłość wypełnia go całkowicie, staje się jego fatum. Walczy z nią, ale ta walka jest beznadziejna. Niespełniona miłość do macochy i jego sytuacja powoduje, że staje się on buntownikiem.

Jest on także postacią dwuznaczną. Chociaż nienawidzi swojego małżeństwa i żony, z którą jest związany to żal mu jej gdy widzi jej cierpienie. Jest zbuntowany przeciwko swojemu ojcu i gotowy jest go zabić, ale gdy trzeba staje w jego obronie i martwi się jego stanem po bitwie o las. Kocha Jagnę dziką miłością, ale jednocześnie ma do niej coraz więcej pretensji. To wszystko powoduje, że przestaje przestrzegać norm moralnych obowiązujących w jego otoczeniu. Tym bardziej, że to jego ojciec jest ich obrońcą.

Dopiero sprawa lasu uświadamia mu, że to dzięki wspólnocie w której żyje może normalnie egzystować. Z więzienia wraca już odmieniony. Staje się innym człowiekiem. Pomaga mu zapewne to, że w końcu może poczuć się gospodarzem a dodatkowo ma szansę przejąć po ojcu rolę przywódczą. Chociaż nadal kocha Jagnę i marzy o spotkaniu z nią to od tej chwili trzyma się już gromady i przestrzega jej norm.

Charakterystyka Hanki Borynowej

Nie jest to postać konwencjonalna ani schematyczna. Początkowo jest ona nijaka. Zarówno Maciej, który odnosi się do niej z niechęcią, jak i Antek, który nie wiadomo dlaczego ożenił się z dziadówką i teraz lekceważy ją i poniża, nie mają o niej dobrego zdania. Ona sama źle czuje się w domu Borynów, nie dorasta do życia w takim domu, wywodząc się z biedy. Zmienia się dopiero właśnie pod wpływem tej ostatniej, gdy po wygnaniu całej rodziny wrócić musi do domu rodzinnego. To hartuje ją lepiej niż kowal żelazo, jak sama stwierdza. Już nie użala się nad sobą, biedną zdradzaną i poniżaną żoną. Staje się zaradna, budzą się w niej ambicje. Hanka potrafi się postawić mężowi, a ten słysząc prosto w oczy zarzuty już nie jest w stanie jej uderzyć. Ucieka z domu zmagając się ze swoim sumieniem. Jednak wszytko to nie oznacza, że przestała kochać męża. Nadal jest w niej miłość do niego oraz podziw. To są motory napędowe jej działania.. Postawa Hanki budzi też podziw teścia, który dostrzega w niej potencjał. Coraz częściej się spotykają. Maciej ofiaruje jej pomoc a ona z godnością ją przyjmuje. Gdy natomiast, po bitwie o las Boryna leży chory, nie ma ona wątpliwości. Wprowadza się do domu i obejmuje w nim rządy, nie pozwalając nic uszczknąć z majątku męża. Z niezaradnej dziewuchy staje się gospodynią, dumną i zaradną. Choć nie potrafi zdobyć miłości męża, to poprzez swoja postawę zyskuje jego szacunek i staje się jego partnerką.

Hanka to jedna z ciekawszych postaci powieści. Choć jest silną osobowością to nie jest idealna. Często przemawia przez nią chłopskie skąpstwo, jest gderająca i jazgotliwa ale z drugiej strony potrafi pomóc potrzebującym (sama wywodzi się z biedy) i wybaczać, co widać na przykładzie stosunków z Jagną. Ona jedna broni jej, jako żony Boryny, a wyruszając na pielgrzymkę prosi o wybaczenie krzywd, które mogły spotkać ją, czyli Jagnę, z jej strony.

[metaslider id=1923]

Charakterystyka Jagny Paczesiówny Borynowej

Jest to postać całkowicie odmienna od wszystkich innych w powieści. Jest młoda i piękna, co nieraz wywołuje zazdrość i pomówienia jakie ją spotykają ze strony gromady. Ona sama nie poczuwa się do jakichkolwiek związków z mieszkańcami wsi. Nie interesuje ją to do czego oni dążą. Swoim postępowaniem unieszczęśliwia wielu. Doznają tego Maciej, Antek, Hanka, Mateusz, wójtowa, Jasio i organiścina. Na końcu sprowadza nieszczęście na siebie. Dzieje się tak, ponieważ nie potrafi ocenić swojego postępowania. Jest ona zmienna emocjonalnie, ulega nastrojom. Nie analizuje i nie zastanawia sie jaki jest jej cel i pragnienia. Żyje chwilą a dodatkowo nie umie powiedzieć nie, co stwarza wiele problemów.

Jednocześnie ma duszę wrażliwej artystki. W jej oczach pojawiają się łzy gdy słyszy opowieści Rocha, lub na uroczystościach kościelnych, gdy słyszy muzykę. Są to jednak odczucia powierzchowne, bez jakichkolwiek refleksji.

Zachowuje się biernie. Bez oporów wychodzi za Macieja, a później nienawidzi go i zdradza. Ulega Antkowi nie zdając sobie sprawy z konsekwencji jakie to wywołuje. Miota się pomiędzy miłością do Antka, która objawia sie ich kontaktami oraz zmysłowym zauroczeniem czy nawet uczuciem do Jasia. Jest samotna, nie czuje jakiejkolwiek więzi z gromadą. Nie interesuje jej gromadzenie majątku, zdobywanie ziemi co oburza jej otoczenie.

Nie potrafi również ocenić swojego postępowania. Ponieważ nie wyznaje żadnych zasad moralnych, nigdy nie czuje się winna. Zawsze to ktoś inny jest winny i to przez kogoś dzieje jej się krzywda. W tym właśnie przejawia się tragizm tej postaci.

Charakterystyka Kuby Sochy

Jest to osoba niezwykle dobra, wrażliwa i czuła na cierpienia innych. Takim uczyniły go własne przejścia, których doświadczył, niedola i cierpienie a także doświadczenia powstania styczniowego. Jako parobek Boryny jest uczciwy i pracowity. Dba o inwentarz i o gospodarstwo jak o własne. Interesuje się też  życiem we wsi i czynnie w nim uczestniczy. Opiekuje się małym Witkiem, sierotą. Jest postacią tragiczną. Scena jego śmierci to jedna z najdramatyczniejszych chwil w całej powieści.

Charakterystyka Jagustynki

Kiedyś była gospodynią, ale zapisała gospodarstwo dzieciom. Te bezwzględnie wygnały ją z domu i teraz musi pracować u innych. Została komornicą i wyrobnicą. Jest cieniona przez gospodarzy ze względu na pracowitość. Jednak przeżycia, których doświadczyła sprawiły, że stała się złośliwa, we wszystkich i wszystkim widzi zło. Intryguje i podjudza, czerpiąc z tego satysfakcję. To samoobrona osoby głęboko skrzywdzonej. Jednak gdzieś na dnie jej serca pozostała jeszcze dobroć.

Charakterystyka Rocha

Jedyna osoba spoza wsi. Odznacza się wielką mądrością, doświadczeniem oraz pobożnością. Wszystkim mieszkańcom udziela porad w różnych sprawach a dzieci uczy pisać i czytać. Zyskuje szacunek całej wsi, szczególnie gdy dzięki niemu uzyskują oni pomoc sąsiedzką, gdy mężczyźni zostają aresztowani. Wszyscy żałują, że musi ich opuścić gdy zaczyna się nim interesować żandarmeria. Jednak jest też postacią szablonową. Ciężko w nim znaleźć jakieś cechy osobiste, które określałyby jego osobowość.

Charakterystyka Gromady jako bohatera zbiorowego

Gromada to zbiorowość złożona z wielu indywidualności. Są nimi mieszkańcy wsi Lipce. Występują oni jako żywy organizm, który w znacznym stopniu wpływa na losy jednostki.  Przez wieki bytowania wytworzyła ona swoje normy obyczajowe i moralne, które nie zawsze zgadzają się z tym co uznawane jest w świecie zewnętrznym. Są one zgodne z rytmem natury. Np. Gromada nie potępia Antka, który zabił gajowego i w związku z tym trafił do więzienia. Rozumie i akceptuje jego postępowanie. Zgadza się z tym nawet ksiądz. Potępia natomiast Jagnę, której „zbrodni” nie można znaleźć w żadnym kodeksie karnym. Jej postępowanie niezgodne jest z normami gromady.

Lipczanie są pobożni. Chodzą do kościoła, gorliwie uczestniczą w świętach, jednym słowem wierzą i modlą się. Jednak to nie normy ustanowione przez kościół są dla nich najważniejsze. Gdy opuszczają jego progi często ulegają pokusie i po prostu grzeszą. Jest to jednak zgodne z normami, które wypracowała gromada.

Najważniejsza dla jednostki w gromadzie jest ziemia. To o nią zabiegają wszyscy i żeby ją zdobyć są gotowi do różnych poświęceń. Dzieje się tak ponieważ panuje jej deficyt. Bylica wspomina, że kiedyś we wsi było piętnastu gospodarzy, a teraz jest czterdziestu i niedługo ziemi braknie dla wszystkich. Chęć jej zdobycia doprowadza w wielu przypadkach do konfliktów. Kłócą się o nią, a czasami nawet biją, Antek z ojcem oraz Dominikowa z synami. Deficyt ziemi powoduje zachowania okrutne. Jednak nie są one tak odbierane w gromadzie. Los Agaty, Jagustynki czy Bielicy świadczy o tym, że nawet więzi rodzinne nie są ważniejsze niż ziemia.

Więzi rodzinnych nie ma ponieważ małżeństwa są bardziej kontraktami niż związkami ludzi kochających się. Całą motywacją do ich zawierania jest znowu ziemia. Jest to też kontrakt ponieważ w wyniku małżeństwa zawiązywane jest jakby przedsiębiorstwo, które ma wyżywić i zapewnić byt całej rodzinie. Ze względu na to właśnie, a nie na więzy rodzinne, jest ona bardzo ceniona.

Bardzo ceniona przez gromadę jest praca i zaradność. Ci, którzy nie pracują, jak Jagna, są przez nią odrzucani. Nawet będąc parobkiem można zasłużyć na szacunek zbiorowości. Powszechnie szanowany jest Kuba, gorsze zdanie panuje już jednak o Pietrku. Hanka zyskuje powszechne uznanie gdy okazuje się, że umie sobie poradzić w trudnych sytuacjach i sprawnie zarządzać gospodarstwem Boryny.

Jednostki w gromadzie są zróżnicowane pod względem majątkowym. Widzimy tutaj bogaczy, jak i wyrobników i parobków. Dla tych ostatnich nie ma litości. Normy, które wykształciła gromada uznają, że bieda i głód to też normalny porządek rzeczy. Nie znaczy to wcale, że mieszkańcy wsi nie pomagają sobie. Wszyscy prowadzą tu życie otwarte i każdy wie co dzieje się u innych, czego akurat potrzebują i w czym mogą pomóc. Jedyną osobą skryta i zamkniętą jest Jagna i między innymi przez to nie jest akceptowana.

Gromada jest też solidarna. Najlepszym przykładem jest walka o las, ale także działanie przeciw chcącym się osiedlić na Podlesiu Niemcom lub oporze przeciwko planom wybudowania szkoły rosyjskiej. Najsilniej jednak występuje przeciwko tym, którzy chcą złamać jej normy. Odczuwa to Antek gdy jego działania są sprzeczne z panującym porządkiem. Rozumie swój błąd i nie sprzeciwia się gdy gromada występuje przeciwko Jagnie, która najbardziej odczuwa odrzucenie.

Mieszkańcy Lipiec wiedzą, że gromada jest im potrzebna. Panuje pomiędzy nimi naturalna więź. Naturalna, ponieważ każdy wie że sam nie jest w stanie, bez pomocy innych, spokojnie egzystować w warunkach jakie panują wokół.

<<Chłopi – plan wydarzeń | Chłopi – tematyka i problematyka powieści>>